Ξεκινώντας κανείς την περιήγησή του μέσα στον οικισμό, θα σταθεί καταρχήν στην εκκλησία του νεομάρτυρα Θεοδώρου, η οποία βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού μας, στο χώρο του Α΄νεκροταφείου Ξηροποτάμου.Πρόκειται για τον αρχαιότερο μεταβυζαντινό ναό της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας. Η εντοιχισμένη κτητορική επιγραφή της νότιας εισόδου αναφέρει ότι η εκκλησία κτίστηκε από τον μητροπολίτη Φιλίππων και Δράμας Παρθένιο Κατσακούλη το 1815, στις 15 Μαρτίου.Ο ναός από τα μέσα του 19ου αι χρησιμοποιείται ως κοιμητηριακός.Στα χρόνια βέβαια του μακεδονικού αγώνα και της πρώτης βουλγαρικής κατοχής λειτούργησε κάποιες φορές και ως ενοριακός.
Η εκκλησία τρίκλητη, ξυλόστεγη, με υπερυψωμένο γυναικωνίτη και υπόστεγο στην δυτική πλευρά, προσαρμόζεται πετυχημένα στο ελαφρά κεκλιμένο έδαφος.Η προσπέλαση στην εκκλησία γίνεται με δύο πόρτες.Από τη νότια μπαίνει κανείς κατευθείαν στον κυρίως ναό.Η άλλη, της δυτικής πλευράς, η οποία συνδυάζεται με το υπόστεγο, οδηγεί στον πρόναο ή καλύτερα στο γυναικωνίτη όπως συνηθίζεται να λέγεται.Έχει μεγαλύτερες διαστάσεις και τη χρησιμοποιούσαν πιο συχνά από τη νότια, αν κρίνει κανείς από το διαφορετικό σύστημα ασφαλείας.Η δυτική έκλεινε με κλειδαριά, ενώ η νότια μπορούσε να κλείνει με αμπάρα μόνο από μέσα.Η μια μακρινή της πλευρά, η βορινή, είναι χωμένη στη γη ώστε μπορεί κανείς να αγγίξει τα κεραμύδια της στέγης.Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχει παράθυρα.Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι τους το απαγόρευαν οι Τούρκοι, ώστε να μη βλέπουν οι γκιαούρηδες τις χανούμισες που περνούσαν από τον πιο πάνω χωματόδρομο.
Πηγή Κειμένου και Φωτογραφιών: www.xiropotamos-mes.gr